Ertuğrul Özkök, Küba gezisinde Che tişörtünü giydi ve sol yumruğunu kaldırdı…
Havana’daki havaalanının ismi niye Fidel Castro değil? O rutubette insanlar nasıl hiç ter kokmuyor? 10 günde hangi şarkıyı 49 kere dinledi?
İlk şaşkınlığı kaptan pilotun anonsuyla yaşıyorum: “Havana José Martí Havalimanı için alçalmaya başlıyoruz. Şimdi kemerlerinizi bağlayıp, koltuklarınızı dik pozisyona getiriniz.”
Allah Allah bu havalimanının adı Fidel Castro değil mi?
Bizde 3 yıl sonra Atatürk Havalimanı’nın kapatılıp, yerine açılan havalimanına ‘RTE’ adının verileceğiyle ilgili haberler aklıma geliyor. Buyur, Türkiye burada da yakamı bırakmıyor.
Uçak İstanbul’a doğru alçalırken “RTE Havalimanı’na hoş geldiniz” dendiğini hayal ediyorum. Herhalde bu ismi kolay kolay kabul edemeyeceğim…
Herhalde Kübalılar gibi yapar, içimden “Hayır Atatürk Havalimanı’na iniyorum” diye iman ederdim. O an karar veriyorum. İlk işim bu havaalanına neden ‘FC Havalimanı’ adı verilmediğini araştırmak olacak.
Tabii ki, Küba’nın bütün dünyadaki adıyla karşılaştırıldığında küçük bir havalimanı. Ama Tansu, daha ilk adımda, ülkesine gelmiş gibi bir sevinçle önümde yürüyor. Onun korkusundan havalimanıyla ilgili gerçek duygumu söyleyemiyorum. Zaten uçakta esaslı bir Che dayağı yemişim, ilk günden maraza çıkarmak işime gelmiyor. O nedenle Küba ile ilgili hep pozitif şeyler yazacağım.
BU ÜLKEDE İNSANLAR NEDEN HİÇ KONUŞMUYOR?
Otele yerleşip birer piña colada içiyor ve dışarı fırlıyoruz.
Piña colada, ananas suyu, hindistan cevizi hamuru suyu ve romla yapılan bir kokteyl.
Üstü açık kırmızı bir araba bizi bekliyor.
Tansu, bir Faulkner romanından fırlamış güneyli bir kadın gibi, arabanın arkasına kurulup elini havaya kaldırıyor.
Zaten o el, 9 gün boyunca yumruğunu hiç açmadan hep havada kalacak. Bense, her zaman başımın belası olan rutubetle uğraşıyorum.
Gömleğimin üstten üç düğmesini açıyorum. Biraz yapış yapışım ve ben de daha o an Ernest Hemingway kişiliğine bürünüyorum.
Daha ilk akşam bir şey dikkatimi çekiyor:
Etrafımdaki insanlardan en küçük ten kokusu gelmiyor. Oysa rutubet yapış yapış, insan terliyor.
Küba’nın her yerine gireceğim. En fakir mahallelerde dolaşacağım. Hiç abartmıyorum. Bir tek insandan dahi ten kokusu gelmeyecek.
HİÇBİR ÜLKEDE BU KADAR HEMINGWAY OLMADIM
Eski Havana’nın ara sokaklarından birinde bir kafenin girişinde oturuyorum. Yanımda not defterim, aldığım notlara bakıyorum.
Her zamanki gibi Hemingway havasındayım. Bir piyanist, her zamanki gibi harika bir Chan Chan çalıyor.
Türkiye çok uzaklarda. 21’inci yüzyıl çok uzaklarda. 1940’larda, 50’lerdeyim.
Üzerimdeki bol cepli kargo pantolon ve tişörtüm, rutubeti emiyor. O an anlıyorum…
İnsan Küba’ya “Tatile gidiyorum” duygusuyla gitmemeli. Bir roman veya film kahramanına bürünüp, orada yaşamaya gitmeli. 9 gün boyunca öyle yapıyorum.
Her şey o kadar uzak, kendiyse bana o kadar yakın ki… Epeydir kaybettiğim kendimi Küba’da buluyorum.
EĞER MASONSANIZ BU ÜLKEDE GÖĞSÜNÜZÜ GERE GERE GEZERSİNİZ
Şehrin denize bakan bölümünde büyük bir kapının altından geçerek bir avluya giriyoruz.
Avluda Küba’da gördüğümüz ağaçların arasında bir heykel var. Burası 19’uncu yüzyılda bir Katolik ilkokuluymuş. Adı ‘Seminario de San Carlos’.
Bize Küba’yı anlatan dostumuz Fidel, “Her şey burada başladı” diyor. Küba milliyetçiliği burada doğmuş.
İspanya’ya karşı bağımsızlık hareketini başlatan okul burasıymış. Küba’nın bağımsızlık hareketini başlatan José Martí de burada okumuş.
Bu arada hiç bilmediğim bir şeyi öğreniyorum: José Martí masonmuş. Bağımsızlık hareketinin neredeyse bütün öncüleri masonmuş.
Şehrin merkezindeki en büyük binalardan biri Küba mason hareketinin merkezi.
Binanın önüne kadar gidip girmeyi denedim ama bir yetkili bulamadığımız için giremedim.
HAYRET, HAVALİMANINDA CASTRO HEYKELİ GÖRÜYORUM
Şehrin en önemli siyasi merkezi olan Devrim Meydanı’ndayız.Uçak alçalırken merak ettiğim sorunun cevabını burada alıyorum.
Hemen her yerde José Martí heykelleri görüyoruz. Hemen her dükkânda Che Guevara tişörtleri var.
Komünist bir ülkedeyseniz ve o ülkenin başında yarım yüzyıldan beri aynı efsane şahıs bütün gücüyle oturuyorsa, ister istemez ‘lidere tapınma’ işaretleri arıyorsunuz.
Havaalanının adının Fidel Castro olmamasına şaşırmıştım. İkinci şaşkınlığı Devrim Meydanı’nda yaşıyorum. Orada da Castro heykeli yok.
Tam karşıdaki binanın üzerinde dev bir kabartma desen var. Che Guevara’nın resmi…
Ayrıca hiçbir yerde Castro tişörtü göremiyorum. Arkadaşımız Fidel’e soruyorum.
“Fidel Castro kendi adı etrafında bir şahsa tapınma istemiyor” diyor.
Ben de içimden, “Demek ki kibir, gurur dağları, daha yaşarken havaalanlarına isim verme telaşı bir Ortadoğu alışkanlığı” diyorum.
Küba seyahati boyunca sol elim havada yumruk sıkılmış tek pozu orada veriyorum.
DOĞARKEN ÖLEN ÇOCUĞUYLA GÖMÜLEN KADININ ESRARI
‘Buena Vista Social Club’ın efsane isimlerinden İbrahim Ferrer’in mezarının, şehrin ortasındaki Katolik mezarlığında bulunduğunu öğrendiğim an programı değiştirdik.
Yine abartmadan söylüyorum, hayatımda gördüğüm en güzel üç Katolik mezarlığından biriydi.
Bembeyaz mermerden yapılmış, herbiri sanat şaheseri heykellerin yan yana dizildiği mezarlık çok iyi korunmuş.
İbrahim Ferrer’in mezarı, girişteki yolun başlangıcında hemen sağda ikinci sıradaydı. Ötekilere göre daha sade bir mezardı ve mezar taşında siyah beyaz bir fotoğrafı vardı.
Biraz ilerisindeyse, geçmişte büyük bir yangında hayatını kaybeden itfaiyeciler için ortak bir anıt mezar duruyordu. Mezarlığın en yüksek anıtını onlar için yapmışlar.
Mezarlığın en kutsal yeri, itfaiyeciler anıtının karşı tarafında bir yerdeydi. Mezarın başında Meryem Ana’ya benzetilmiş bir kadın heykeli var. Kucağındaysa yeni doğmuş bir çocuğu tutuyor.
Amelia Goyre de la Hoz isimli kadının hikâyesi çok ilginç.
Doğum yaptıktan hemen sonra hem kendi hem doğurduğu çocuk ölmüş. Onları yan yana gömmüşler.
Küba’da mezarlar bir süre sonra açılıyormuş. Bu mezar açıldığında, kadının yanına gömülen çocuğun, onun kolları arasında durduğu görülmüş.
O nedenle bu mezar bir tür yatıra dönüşmüş. Küba’da mezarlara çiçek koyma alışkanlığı yok.
Burada sadece o kadının mezarına çiçek konuyor ve dilekte bulunuluyor. Dilek tutarken, gerçekleştiği taktirde kime nasıl bir iyilik yapacağınızı da içinizden söylüyorsunuz.
Dileğiniz yerine gelirse, siz de verdiğiniz sözü tutuyor, sonra gelip mezarın hemen yanındaki yere küçük bir plaket koyuyorsunuz. İnsan 60 yıldır komünist rejimde yaşayan bir mezarlıkta böylesine kutsal bir hikâyeyi dinleyince tuhaf oluyor.
9 GÜN BOYUNCA SADECE BİR KERE ÇAN SESİ İŞİTTİM
Eski şehrin çok güzel restore edilen bölümündeki bir kafede oturuyorum. Tam karşımda büyük bir kilise var.
Meydan, cıvıl cıvıl insan dolu. Kilisenin kapısında küçük bir kalabalık var. Önünde tipik Karayip kıyafetleri içinde kadınlar, 2-3 dolar karşılığı resim çektiriyor.
Tam o çan sesi duyuyorum. Küba ve kilise çanı…
Cep telefonumdaki videoyu ayarlıyorum ve ikinci defa çalmasını bekliyorum.
Ama gelmiyor.
Kalkıp kiliseye giriyorum ve kapıda küçük hatıra eşyaları satan görevliye “Burada her gün çan çalınıyor mu?” diye soruyorum:
“Hayır çalınmıyor. İçeri giren ziyaretçilerden biri çalmış olmalı. Her defasında uyarıyoruz ama arada bir dinlemeyen çıkıyor.”
BUENO VISTA’NIN DOĞDUĞU MAHALLEDE HİSSETTİKLERİM
Havana’nın bütün kartpostallarında gördüğümüz Malekon’u (kordon boyunu) geçip, geniş ve ağaçlı bir yola giriyoruz.
Yollar çok düzenli ve etraftaki evler çok estetik. Arada küçük meydanlarda banyan ağaçlarını görüyoruz.
Burası devrimden önce yabancıların oturduğu Miramar semti. O yolun üzerinde, sağ tarafta daha popüler mahallelerden oluşan bir semte giriyoruz.
Burası, Alman yönetmen Wim Wenders’in dünyaya tanıttığı ‘Buena Vista Social Club’ müziğinin doğduğu yer.
Yolun kenarına oturup etrafı seyrediyorum. Üstü çıplak Küba gençleri beyzbola benzeyen bir oyun oynuyor.
İbrahim Ferrer, Compay Segundo, Omara Perfundo ve Rubén Gonzalez’i düşünüyorum.
Artık çok azaldılar… Kalanları iki ayrı gruba bölünmüş. İki gece gidip dinliyoruz…
TAVUK KESİLMEDEN VUDU AYİNİNDEN AYRILIYORUZ
Şehrin ortasındaki Havana Ormanı’nda yürüyoruz. Tropikal bir orman. Ağaçlar her tarafı kaplamış. Ortadan bir nehir akıyor.
Küba’da beni en çok şaşırtan sosyal gerçeği orada öğreniyorum: Komünizm, 50 yıldır Katolikliği yasaklamış. Büyük ölçüde ateist bir nesil yaratılmış.
Ancak son 10 yılda Afrika kökenli Yoruba dinleri gelişmeye başlamış. Birçok insan şimdi bu vudu ayinleri yapılan dinlere yönelmiş.
Bu ayinlerin merkezlerinden biri Havana Ormanı. Dönüşümüzden bir gün önce ormanda dolaşırken böyle bir ayine rastladık ve seyrettik.
Aile geliyor ve önce bir çukur açıyor. Sonra çukurun etrafına küçük tabaklar içinde 13 ayrı yiyecek diziliyor. Sonra bir tavuk kesilip kanı çukurun içine akıtılıyor.
Ayini sonuna kadar izleyemedik, iş tavuk kesme olayına gelince oradan ayrıldık.
Şehir, bu ayinden sonra genç kızlığa giren beyaz elbiseli kızlarla dolu.
Afrika kökenli dinin yayılışı Küba için ciddi bir sorun olmaya başlamış.
GÜNÜN GERİ KALANI DEVRİM KOMÜNİTESİNDE GEÇİYOR
Obispo Sokağı’nda yürürken Tansu aniden bir binanın önünde duruyor ve “İşte en çok fotoğraf çektirmek istediğim yer burası” diyor.
Fidel, “Maliye ve Fiyatlandırma Bakanlığı” diyor. Düşünebiliyor musunuz, fiyatları bakanlık belirliyor. Tansu haklı. Burası komünizmin son kalesinin son surları…
Özal’ın tezgâhından geçmiş bir liberal olarak “Fiyatları da bakanlık mı belli eder?” diye soracakken sözü ağzıma tıkıyor: “Zaten dünyayı sen bu hale getirdin…”
Biraz sonra bir binanın önüne geliyoruz. Kapısında “Hep dikkatli olalım” yazıyor.
Burası Küba Devrim Komitesi’nin mahalle şubesiymiş. Giriyoruz ve günümüzün geri kalan kısmı orada geçiyor.
Tansu, bir anda Paris yıllarımıza dönüyor. Mahallemizdeki Komünist Parti hücresini hatırlıyoruz. Bazı toplantıları bizim evde yapılırdı.
Ağzımı açıp tek laf etmiyorum. Gün Tansu’nun günü ve intikamımı bir Amerika seyahatinde alacağım. Yani alamayacağımı biliyorum da laf olsun…
SON SÖZ: KÜBA GERÇEKTEN GÖRMEYE DEĞER BİR YER
Tansu ile hayatımızda en uzun tatili yaptık. Tatil değil, bir şehirde birlikte yaşamaktı. Epeydir ayrı şehirlerde oturduğumuz için bu, bizim için harika bir deney oldu.
Küba yüzünden epey kavga ettik ama daha fazla eğlendik. Son 4 günde ben de acayip havaya girdim ve harika bir Komünist Disneyland’da hissettim kendimi.
Eski Havana’nın şehir dokusu harika. Evet ülke hâlâ yoksul. Sovyetler Birliği dağıldıktan sonra çok sıkıntılı bir dönem başlamış.
Amerikan ambargosu hayatı çok kötü etkiliyor. Ama insanlar tuhaf şekilde mutlu… Fidel bunu şöyle açıklıyor:
Biz en zor günlerimizi, hayatımızın neşesine, müziğe, hayat tarzımıza sarılarak atlattık.
Ben de Türkiye’de insanlara hep aynı şeyi söylemiyor muyum? Bildiğiniz hayatı hiç çekinmeden yaşayın…
Küba harikaydı. Hepinize gidin, görün derim.
Ertuğrul Özkök‘ün 24.11.2014 Hürriyet Seyahat’daki ‘Solcu bir kadınla 10 gün Küba‘ yazısından alıntıdır.