Meksika’ nın En Renkli Günü: ÖLÜLER BAYRAMI
(İspanyolca: Día de los Muertos, Fiesta del Muerte – İngilizce: Day of the dead)
Yeni Dünya’nın en renkli ülkelerinden biri olan Meksika ‘da her yıl kutlanan Ölüler Bayramı çoğu zaman bir Katolik geleneği olarak algılanır. Aslında bu geleneğin kökeni Amerika kıtasına Hristiyanlığı ve Katolik mezhebini getiren İspanyol fetihlerinden çok önceye dayanıyor.
Bölgenin yerel halkı olan Toltekler ve sonrasında Aztekler ölümü varlığın doğal bir öğesi, ölüleri ise toplumun üyeleri ve yaşanan hayatın bir parçası olarak görür, ölüler için yas tutmayı saygısızlık olarak kabul edermiş.
Doğanın bereketini yaşadıkları mısır hasatı döneminde atalarının ruhlarının aralarında yaşadığını hatırlar, bu neşeli ve hareketli günlerde coşkularını göçüp gitmiş sevdikleri ile paylaşırlarmış.
Günümüzdeki Día de los Muertos kutlaması bu Hispanik- İspanyol fetihleri- öncesi ritüellerin ve Hristiyan şölenlerinin bir karışımıdır. Kutlamalar sonbahardaki mısır hasadı dönemi ile Katolik litürjik takvimindeki 1 Kasım Tüm Azizler Günü ve 2 Kasım Tüm Ruhlar Günü’ne denk gelir. Bu nedenle eski ritüeller ile Katolik dini törenleri birlikte gerçekleştirilir ve ortaya benzersiz bir sentez çıkar.
Bolluk ve bereketin coşkusu ile hüzün birbirine karışır, ritüeller, şarkılar ve sohbetler sabahlara kadar sürer; ölüm ve yaşamın iç içe olduğu hatırlanırken aile bağları güçlenir, dostluklar pekişir.
Ölüler Bayramı’ndan yaklaşık üç ay önce hazırlıklar başlar. Evlerde offrendas adı verilen sunaklar hazırlanır. Sunaklar ölülerin sevdiği eşyalar, yiyecekler ve kafatası şeklinde hazırlanıp renk renk boyanmış şekerler ile süslenir. Etrafları ise Meksika’ da Ölüler Çiçeği diye de bilinen kadife çiçekleri ile süslenir. Bu çiçeğin ölülerin ruhlarına yol gösterdiğine ve sunaklara doğru yol gösterdiğine inanılır.
Ayrıca mezarlıklar temizlenir, bakımları yapılır, mumlar ve çiçekler ile süslenerek Ölüler Gecesi’ ne hazırlanır. İnanışa göre bir kasımı iki kasıma bağlayan gece Ölüler Gecesi’ dir. Bu gecede ruhlar dünyası ile yaşadığımız dünya arasında bir köprü açılır ve ölmüşlerin ruhları buradan geçerek mezarlıklara gelir, dünya yaşamını sürdüren yakınları ile buluşurlar. Bu gecede herkes mezarlıklara gider, ölülerin ruhları yalnız bırakılmaz, sabaha kadar nöbetler tutulur, sohbetler edilir, şarkılar söylenir.
Mezarlıkta geçirilen bu gecede Pan de Muerto – Ölüler Ekmeği, Calaveras adı verilen kafatası şeklinde şekerlemeler ve mısır hamurundan yapılan Tamalesler yemek, kaktüs bitkisinden elde edilen Pulque, Mezcal ve Tekila gibi alkollü, Masa, Atole ve Champurrado gibi alkolsüz içecekler içmek te köklü adetler arasında.
Mexico City yakınlarındaki Mixcuic kasabası, Patzcuaro, Oaxaca ve Janitzio en renkli törenlerin yapıldığı merkezler arasında. Patzcuaro’ da ölüleri ziyaret için mum ışığında teknelere binip bir ada üzerinde bulunan mezarlıklara giden ahali ilginç görüntüler oluşturuyor. Oaxaca’ da ise Ölüler Ekmeği efsane. Bölgeye özgü mole sosu ile yapılan bu ekmeğin tarifi yaklaşık yüz yıldır nesilden nesile aktarılmış ve hiç değişmemiş.
Ölüler Bayramı Amerika Birleşik Devletleri’ nde kutlanan Halloween gibi korku öğeleri içermiyor. Aksine çocuklar mezarlıklarda piknik yapıp şarkılar söyleyerek ölülerden, mezarlıktan, iskeletlerden korkmamayı öğreniyor, yaşam ve ölümün iç içe olduğu bilgeliği ile büyüyorlar.
İspanyolların gelmesinden önce Mayalar da ölülerini anmaktaydı. Binlerce yıllık bir geçmişi olan bu gelenek bütün Latin dünyasının ortak kültür mirası olmasına rağmen Meksika’ da diğer ülkelere göre daha fazla önem veriliyor. Ünlü ressam Diego Rivera tablolarından birinde bu konuyu işlemiş. Eşi Frida da çok sayıda eserinde Ölüler Günü’nden semboller kullanmış. Ünü dünyaya yayılan bayram 2008 yılında UNESCO tarafından bizim Karagöz & Hacivat, Kırkpınar Güreşleri ve Türk Kahvesi gibi SOMUT OLMAYAN KÜLTÜREL MİRAS listesine eklenmiş.
Ölüler Bayramı günlerinde gerçekleştirdiğimiz Meksika turlarımızda bizler de bu ilginç ve anlamlı bayramı Meksikalılar ile birlikte kutlarken kendi atalarımız anıyor ve dünyanın farklı ülkelerinde yaşam ve ölümün birlikte kutlandığı bambaşka ritüelleri de hatırlarken yaşadığımız günlerin renkleri için hayata teşekkür ediyoruz.
Gracias a la vida..